RAST

Cân,

ter

k-i

dün

ya'

gay

rí

kâr

mı

he

kab

z_û

bast

tan?

Kab

zın

ne

rû

ha

hay

rí;

yâh

şı_i

de

nab

zı

Rast

'tan!

|

~

~

ʘ

|

~

|

~

|

~

|

ʘ

~

|

NİKRİZ

Â

dem'i

çâ

mur

ya

rat

tı

Hakk,

a

ma

nâr'

la,

Îb

lîs;

Mâ

dem

def

ol,

î

taat

siz

ak

lı

na

ben

de

Nîk

rîs!

|

~

~

ʘ

|

~

~

|

|

|

~

~

|

~

NEVA

Â

sâ

nı

in

dir

yâ

Ne

b'î

ü

ze

rin

ha

der

yâ;

Dağ

san

kí

dal

ga

lar

la

yar

u

la

şır

Ne

vâ

'ya.

|

~

|

~

~

|

|

~

ʘ

~

~

|

~

|

HİCAZ

(ZİRGÜLE)

Çal

ûd,

hu

dûd

la

rın

a

şıp,

şu

Hi

câz

i

lin

den.

Tez

zül

fü

dür,

ka

ra

r-î

Zîr

gü

le,

"zîr"

te

lin

den.

~

ʘ

ʘ

ʘ

|

~

|

~

ʘ

~

~

~

~

|

KARCİĞAR

Bağ

dât

sa

nır

u

fuk

ta

gör

dü

ğü

her

di

yâ

rı;

Çağ

rış

tí

rır

zü

ğür

de

tuz

çö

lü

Kar

ci

ğa

r'ı.

~

~

|

|

ʘ

ʘ

~

ʘ

ʘ

ʘ

~

~

|

ʘ

HÜZZAM

Değ

sem

nü

cû

ma,

tâ

bü

rû

ca

e

rip,

çı

ğır

sam,

Ef

lâk

tü

müy

le

yan

kı

kor,

na

gâ

mâ

t-ı

Hüz

zâm!..

~

~

ʘ

ʘ

|

~

ʘ

ʘ

|

~

~

ʘ

ʘ

|

EVİÇ

Tan

nân,

hi

lâl

ki

iç

re

tan

gi

bi,

çarh

mü

beh

hic,

Dev

rân,

sâ

dâ,

se

vinç

le

aş

kı

n'a

kan

şu

Ê

viç.

~

|

~

|

~

~

~

|

~

~

|

ʘ

~

|

FERAHNAK

Halk

'çün

re

vâ

a

mân

de

yip

de

ik

râ_

h-i

nâ-

hak,

Yâr,

cüm

le

ler

çe

vir

me

nâ

di

mi

ne

Fe

râh

nak!

~

ʘ

~

|

|

~

~

|

~

~

|

~

|

|

SEGAH

Kah

hâr,

ü

zen,

gir

yâ

na

kas

t'e

de_

n'ol

ma

Der

gâh;

Tâ

kat

tü

ken

se,

câ

na

yet

se

de,

gûş

et

Se

gâh.

|

~

ʘ

~

~

|

|

~

~

|

ʘ

~

~

|

RAST

Cân,

ter

k-i

dün

ya'

gay

rí

uk

de

mi

kab

z_û

bast

tan?

Kab

zın

ne

rû

ha

hay

rí?

nûş

e

de

nab

zı

Rast

'tan!

|

~

~

ʘ

|

~

|

ʘ

~

~

|

ʘ

~

|

Mef ū lü / Fā i lā tü / Müf te i lün / Fe ū lün
_ _ . / _ . _ . / _ . . _ / . _ _

**************************************************

Hem Aruz, hem Acuz veznindedir. “Acuz” vezni, beyitlerde büzüşür (o-ö-u-ü-ı), açılarak yayvanlaşan (-çâ -e -i, -as, -est, mi, -dir, -kır, vs...) ve dikçe yahut kapanan (-a -an, -abz, -akk, vs...) ağız hareketleri alt-altalığına dayalıdır.

TEFSİR

RAST: Ey can, daralma ve rahatlama tekerrürü dışında, bir kazanç mıdır ha şu dünyayı terkedip gitmek? Sürekli daralmanın ruha ne hayır sağladığı görülmüş ki; O halde, nabzı Rast makamından lezzetlerle çokça hoş etmelidir!

NİKRİZ: Hakk Teala, Adem Aleyhisselamı balçıktan yarattı, İblis’i ise dumansız bir ateş ile... Fakat sen, itaatsiz aklını kendine tanrı edinip ona bende olmuşsun madem, a Nikriz (gut hastalığı/ayak ağrısı/çileli hayat) belası Şeytan - defol çabuk büyüklendiğin Allah’ın huzurundan!

NEVA: İndir asanı ey Musa Peygamber hemen önündeki deniz üzerine; de gör bak, dağ kadar dalgalarla su duvarından derin yarık, Neva makamına (ahenkli bir avaza, düzgün sıralı hale) ulaşıvermiş...

ZİRGÜLE: Hz. Muhammed Mustafa Aleyhisselamın yurdu şu Hicaz ilinin (makamının) hududlarını aşıp da çal udunu... Bilirsen eğer, Zirgüle makamının karar perdesi, sazının “zir” telinden aşağı hemen bir saç büklümü mesabesinde bulunur.

KARCİĞAR: Meteliksiz kimse, ıraklarda dolaşırken ufukta gördüğü her diyarı Bağdat sanır... Tuz çölünün ıssızlığı dahi ona Karciğar’ı (Fars. Qar-çeğar: sesi tekrar edip duran müzik aleti çıngırtısını) andırır.

HÜZZAM: Taa burçlar katına erişip oradaki yıldızlara değsem de, bir çığırıversem... yedi kat gök tümüyle Hüzzam nağmeleri yankısı koyverir!..

EVİÇ: Göğü, parlayan hilalin içinde olduğu bir alacakaranlık vaktindeki gibi güzelleştiren o tınlamaklı şey, usul vuruş devriyle, sadayla ve sevinçle enginleri aşarcasına taşkın taşkın akan şu Eviç nağmesidir.

FERAHNAK: Halk sözkonusu olduğunda, aman ha, boş ve haksız yere zora koşmak (kötü icra dinlemeye mecbur kılmak) mübahtır deyip de, toplulukları Ferahnak makamı tövbekarına dönüştürme ey sevgili!..

SEGAH: Müritlerine habire kahırlar çektirmeyi, üzüntü aşılamayı, çileden gözyaşı dökenlere de kıymayı bırak ey Dergah... Tükense dahi takat, canlara yetse de, (şu tasavvufi saadetler yayan) Segah makamına kulak ver...

RAST: Ey can, şu dünyayı terkedip gitmek, daralma ve rahatlama tekerrürü dışında, ulaşılamaz bir arzu olarak içte kalmış bir dert değildir de nedir? Sürekli daralmanın ruha ne hayır sağladığı görülmüş? O halde, nabzı Rast makamından lezzetlerle şerbetleyerek zevk-u safa ettirmelidir!

***********************************************

 

Cân, terk-i dünya’ gayrì kâr mı he kabz-û basttan?

Kabzın ne rûha hayrì; yâhşı-ide nabzı Rast‘tan!

 

Âdem’i çâmur yarattı Hakk, ama nâr’la, Îblîs;

Mâdem def ol, îtaatsiz aklına bende Nîkrîs!

 

Âsânı indir yâ Neb’î üzerin ha deryâ;

Dağ sankì dalgalarla yar ulaşır Nevâ’ya.

 

Çal ûd, hudûdların aşıp, şu Hicâz ilinden.

Tez zülfüdür, karar-î Zîrgüle, “zîr” telinden.

 

Bağdât sanır ufukta gördüğü her diyârı;

Çağrıştìrır züğürde tuz çölü Karciğar’ı.

 

Değsem nücûma, tâ bürûca erip, çığırsam,

Eflâk tümüyle yankı kor, nagâmât-ı Hüzzâm!..

 

Tannân, hilâl ki içre tan gibi, çarh mübehhic,

Devrân, sâdâ, sevinçle aşkın akan şu Êviç.

 

Halk’çün revâ amân deyip de ikrâh-i nâ–hak,

Yâr, cümleler çevirme nâdimine Ferâhnak!

 

Kahhâr, üzen, giryâna kasteden olma Dergâh;

Tâkat tükense, câna yetse de, gûş et Segâh.

 

Cân, terk-i dünya’ gayrì ukde mi kabz-û basttan?

Kabzın ne rûha hayrì? nûş ede nabzı Rast‘tan!